Ando tekstosko serijali „ O siklovne mukhen o školuibe“ mangas te barjara o informiribe e ternengo (kotar 12 dji 19 berš) thaj lengere kherutnengo tari romani polulacija ano Pčinjakoro rotalimo. Ka kera reportažikane tekstija andi romani čhib, kote ka ovel tumen šajdipe te dikhen o aktivitetija fotografijencar ando portali www.pcinski017portal.rs. Ando akava portali ka da dumo e romane čhavorenge, te na mukhen i škola, thaj akala informacije ka oven ramome ki romani čhib.
Ka vakera tumenge taro prevencije thaj reakcije e institucijengere, ko problemija: so ovelate ačhavge o sikljovne o školuibe, kana o roma roden buti, a nane te len e romen, taro romano čororibe, taro dejba phikaribe e sikavnengoro, psihologengoro, socijalnikane bučarnengo, thaj avere institucijengo kola dena dumo e dadenge, dajenge, vaš e romane čhavorengo so djan andi škola thaj but aver.
I tema akale tekstongi ka ovel ramomi sar te delpe piko e dadenge dajenge thaj e romane čhavorenge, so djan andi fundavni thaj maškaruni škola, kote ka vakeripe lege thaj ka kerelpe prevencija te anenpe propozija, te na čhinaven o sikljovibe. Inportantno buti si soakala informacije ka oven dende ki romani čhib,kote ka vakerelpe so o romane čhavore na kamelape te ačhaven o školuibe, a odova si butfarpendjardo ko familije kola silen socijalnikano pharipe ja te vakera ko čorore familije.
But bare studije vakeren kaj o ačhajbe o školuipe sile negativikano fenomeni jekhe manušese, numaj hem e buteder manušenge. Akale amare bučaja mangaja te barjara e ternengo informiribe,thaj lengere kherutnengo taro problemija so šaj te oven. Akale informiribaja mangaja te čhinava esavke bilačhipa,adaleja so mangaja olakorkori te haljoven thaj ka djanen, so olengoro školuibe anela lenge anglunipe te zurjarelpe e manušengoro integrisibe.
O informiribe e romengo, ka ovel ko angluno than te vakera e ternengo hem lengere familijengo, kova ka anel ko anglunipe ando kvaliteti e informisibasko ki romani čhib, ando haljovibe maškar o romane familije thaj e sikljovibaske institucije, ka kerelpe butite tiknjol o numero e čhavorengoso ačhavena o školuibe, ka avelpe dji ko pošukar informiribe hem haljovibe maškar o Roma ando Pčinjakoro rotalimo, numaj akaleja polačhe ka haljope o fenomenie problemesko maškar olende.
Palo nevo medijesko butikeribe andi romani čhib ka informirina tumen vaš i indentifikacija thaj o reagiribe so astarena o inervencije ko dejba phikaribe e siklovnenge, kolenge godinipe so šaj achaven o sikljovibe, thaj o mehanizmija sar te djan anglal ando sikljovibe, odoleja te barjara o kapacitetija e školengere kote ka kerelpe presija te haljovenpe polačhe o kulture kote ka kerelpebuti e Timeja vaš i prevencija taro ačhavipe e sikljovnengoro kotar školuibe, ka kerelpe buti e sikavnencar, e dadencar dajencar, kompetentno manušencar so keren buti e čhavorencar, manušencar tari lokalno komuna thaj buteder.
Vakeripe soo sikle kola ačhavena o školuibe, angleder te agorkeren i maškaruni škola, tiknjarena poro šajdipe adoleja so na barjarena poro profesionalnipe ki disavi buti. Ola anenape ko esavko than te oven čorore ja te keren nesave buča soj but pohari pokime, numaj hem te ačhoven bizi buti, so anela šajipe te oven manuša, so ka len socijalno phikaribe. Akaleja i raštra thaj sa o manuša našavena o ekonomikano thaj o manušikano kapitali. Maškar o manuša avela dji ko ulavibe, avela dji ko naegaliteti thaj o ekonomikano hem o socijalnikano barvalipe perela.
Kana ka delpe šajipe e ternege te oven edukuime manuša, ola ka oven konkurentijaando buća, soj šeruni buti ki avdisutni themeski ekonomikani kriza. Ake but berša napalal palo kanoneskere aktija ko edukuibe e romengoro, anenape decizije sar te kerelpe prevencija upral o čhavore te na ikljon taro procesi sikljovibasko. Kerenape interresorna komisije, kerenape individualna planija ando edukuibe, čhivenape pedagoška asistentija, kerelape upral o vulnerabilna grupe te ramosarenpene čhavoren ando školehem te nanelen dokumentoja e čhavorendar, kerenape afirmikane akcije te ramonenpe o romane čhavore ko maškarutne škole thaj but aver.
E Srbijaki Strategija vaš o barjaribe o edukuibe e romengo si dji ko 2030. berš. Akija strategija sila prioriteti tebarjari o niveli e edukacijako ko terne, kote kerdjape neve amandmanija kotar purani strategija e 2018. beršeski. I institucija sar o Nacionalni prosvetni savet hem o Savet za stručno obrazovanje odraslih, andje decizije te analizirinen te den pere propozija, sar te tiknjaren o numero e čhavorengo so ačhavena o školuipe, te den propozija sar odola čhavore palemte oven ando sistemi sikljovibasko.
Delape šajipe e školenge te arakhen sistemi, te kerelpe plani te anenpe propozija sar polokhe te anulirinepe o problemija. E školenge delape šajipe ola te oven šerune, odoleja so nane te nakhel nijek akti bizo lengoro muklisaripe. Angleder sine dendo kakoni kova kerdja buti ando inkluzivikano sikljovibe, numa ov na dindja rezultatija vaš te čhinavdjol e čhavorengo muklipe o škole. Odoleske akava projekti andja te godinipe ko neve decizije kola ka oven polačhe, odoleja so ka reagirinipe ko esavke problemija te čhinavelpe e čhavorengo ikljovibe kotar škola.
But hari škole hem organizacije isi kola dena dumo e ternenge, kola silen pharipe odoleja te ačhaven o školuibe (te vakerasar programija stipendiribase, školakoro mentori, pobaro materijalikano dejba e čhavorenge). Te vakera pana so hem o butikeribe ano lokalno niveli e manušencar si cikno so na dela rezultatija te čhinavdjol e čhavorengo ačhavipe o školuibe. Uzolo odova, e čhavorengere podatkija kola nane ando sistemi sikljovibasko, na kedenape sistematski, so na mukela te kerelpe efikasnikano planiribe ko čhinavipe thaj te kreirinipe šukar sistemi te haljovelpe e sikljovnengo paripe so anela dji ko ikljovibe školuibasko.
Kana kerdilo e projektesko timi, kova kerdja o istražuibaskere aktivitetija, kerdjape koncepti kote ka anenpe koncizna decizija kote ka ovel so pohari teoretikane informacije. Kotar akala tekstija ka ovel len šajdipe te drabaren sarine. Kotar šerune publikuime studije ulavaja akija „Sar dji ki škola, amalipaskogodipe–studija taro efektija e merengi, prevencija thaj intervencija te čhinavelpe e chavorengo ikljovibe taro sistemi sikljovibasko andi Republika Srbija“. Ando akava projekti ka oven mothavdee istražuipaskere analize thaj leskere efektija andi publikacija „Sar dji ko kvalitetoskidoperdi klasa –ikeripen vaš polačhe egzamplija šukare praksakere“.
E medijesko butikeribe šaj te lelpe ando informativikane buča, e dadenge dajenge, sikljovnenge, sar hem manušenge soj ki struka thaj averenge. Ka ova pherde vogeskere te haljiljam so akala tekstija ka drabaren o sikle andar o škole, soske sa akija buti si kerdi olenge. O projekti ka ovel realizuime ando čorore thana, ando škole kote o čhavore ačhavena o sikljovibeando škole, kote nanelen primarno šajipe te keren buti, kote i infrastuktura nane šukar ando škole, kote o sikle avena avtobuseja dji ki škole, kote o sikle djivdinena ple familijaja so lena socijano phikaribe, e sikle kola našlje taro maripe, taro romane sikle thaj but aver. Amari šeruni buti si o informisibe andi romani čhib te anel te tiknjarel o numero e čhavorengoro so na djana ki škola, olenge te kera efektivna mere thaj prevencija ko niveli lengere školengoro kote si mothavdo o ikljovibe tari škola.
E škole kola ka len poro than ando projekti ka oven pendjarde sar but bare rizikoskere so ikljona taro sistemi sikljovibasko. Ka kerelpe analiza hem statistika, kotar indeksibaripako e komunakoro, ka rodelpe o procenti e romane populacijako, o numero e čhavorengo taro 1-17 berš, o numero taro fundavne thaj maškarune škole, o numero e čhavorengo andi angloškolakoro djajbe thaj aver. Ka kerelpe istražuibe ando škole te dikha kova si o procenti taro sikavne so gele te edukuinenpe ki tema sar te čhinavelpe o ikljovibe e čhavorengo tari škola. O Timija andi škola kola lenape akale bučaja si o direktori o sikavne thaj o strukakere bučarne. Akala manuša si responsibilna kola kamelape te den phikaribe e čhavorenge. Te vakeren lencar, te dikhen kaj o problemi thaj ako našti kerdjape khanči te bičhalenpe ko vanredno sikljovibe, kote o sikle šaj te integrisinenpe odoleja so na ka našaven poro identiteti.
Foto: Ministarstvo informisanja i telekomunikacija