Ka vakera te haljova pošukar so si „medijosko lilvarnipe/sikljovibe“. Generalno, medijosko lilvarnipe si šajipe te reselpe, te analizirinipe, te evaluinipe thaj te kerelpe e medijesko butikeribe. Odova si majbaro koncepti kova nakhavela o lokho haljovibe, okolestar so drabaraja numaj dikhaja. Astari o kritikano gndipe, kola trubun te rinćhibarnas thaj te pučljarenpes o informacije kola si dinde palo but averčhane medijake platforme.
O čhavore avdije brajon ki lumija koja si pherdi medijencar. Kotar televizijake emisije, fimija dji ko postija ando amalikane netvorkija, internet, blogija, so našti našelpe kotar lengiri zor ko terne čhavorikane godja. Akala platforme na so keren te oven nakhlinale, numaj oj kerel olengere percepcije, oj khuvel ando lengiri godi thaj suptilno kerel olengoro karakteri. O haljovibe akale uticajesko si phanlo e medijoskere lilvarnipaja. I televizija te vakera ple mothavibaja o programi, šaj te formirinel e čhavorengo haljovibe ko amalikane norme. O internet ki dujto rig, dela bare informacije jeke patomaja ko pulji, numaj sa ola nane lačhe e čhavorenge. Šaj te vakera kaj o medije komplikuini e medijeski piktura, kerel te na haljolpe ja te dikholpe o čačipe kotar virtuelno publikuimo ja privatikano than.
A akana ka vakera kotar specifikane buća thaj djandipe, kola kerena e medijesko lilvarnipe. Numaj anglal kamela pes te djana kaj e medijesko lilvarnipe naje skeptično numaj pačivalo premal o medije. Ko akija buti kamelape te arakhelpe okolen so mangena te haljoven ja djanen thaj o analitikano godjalipe kova pale dikhel o istražibaskere medijoske mesažija.
E medijosko butikeribe, isile plo godjalipe kova šaj te ovel le piro cilji ja na. Te sikavelpe e čhavoren te haljon akala buča, kerela olen te ovel len plo godjalipe. Ki vrjama kana si but hohvane haberija ja dezinformacije, šeruno si o čhavore te haljon thaj te keren diferenca kotar čačutni thaj hohavni informacija so avela avrijal. Akate kamelape te dikhelpe o kredibiliteti e autoresko, o datum kana si čhivdo thaj o informacije soj dinde. E medijesko butikeribe butfar lenapes tehnikasa te šaj te pačas lenge, te šaj e manušeskere emocije ja o godjalipe ko manuša so dikhena, drabarena ja šunena te pačan ko lengoro butikeribe. O gndipe akale tehnikengo dela šajdipe e čhavorenge te keren buti ando medije. Te sikljovelpe e medijosko butikeribe nane buti so sikljolape jek drom, odova si jek proceso kova barjola ko aver oblikoja ando medije.
Soske e čhavoren sikavaja medijesko lilvarnipa/butikeriba
Gndinaja kaj akana djanaja so si medijosko lilvarnipe thaj kola si oleskere komponente. Šeruno si se te sikava e čhavoren odolestar. Akana ka khuva po hor kotar negativna efektija e medijoskere ko čhavore, sar šaj djal poanglal o medije thaj so isi amen odolestar. O čhavore si pali natura manuša so mangen but te haljon, a odva ovela kana diso dikhena, ja šunena, šaj te šunen paramisja kola lačhardje o medije. Numaj akava šaj te ovel le hem negativikani rig.
Te vakera kaj o medije thaj o amalikane netvorkija, šaj keren diso so naje realno-čačuno, kote o čhavore ka pačan. Te vakera kaj ko televizorija o čhavore šaj dikhen kaj o terne djivdinen but lačhe, ja te vakera kaj si manuša so si but prešunde kote si mothavdo lendar ko amalikane netvorkija, thaj odova e čhavorende anela dji ko bibah, a taj avera problemija. Pana sar bibah šaj te ovel hem o hohavne informacije. Ko interneti si but esavke buča. O čhavore ko odova šaj te pačan ko odola informacije thaj te keren odova. A odova ko čhavore šaj te anel lošnipe ko legoro emocionalno djivdipe ja te vakera ko lengoro sastipe.
E medijosko lilvarnipe šaj te ovel hem zorali metoda te delpe lenge vas te nakhaven o problemi. Amare sikljovibaja e čhavoren amen olen zurjaraja te šaj polokhe te analizirinen e medijosko butikeribe, odoleja olen zorjaraja te anen lačhe decizije. Ola sikljona te keren diferencije maškar okova so ulo thaj o gndipe, so dena o medije.
Akala djanglepa so sikljona vaš medije ka ovel len šaipe te keren hem but aver buća. Ko akava sa si šeruno so o terne ka haljon kana kerelape lafi kotar manipulacija, thaj po lokhe ka haljon kana o medije kamela te čhivel olen ko bango drom, thaj odoleja ola na ka len te keren diso so olenge nane te ovel šukar. Aver lačhipe ko akava si so ola po lokhe šaj te mothaven pere ideje, poro haljovibe ko poro anglodjivdipe. Šaj te oven manuša kola ka keren akaja buti thaj te oven manuša ko than. O terne kamelape so poangleder te sikljon kotar akala buča, odole ola pošukar ka arakhen kokori pes.
Sar e čhavoren te sikave e medijosko lilvarnipe?
Angluno hapi te sikljovelpe e medijosko lilvarnipe si te kerelpe but medije, kola ka čhivel tut te kere kreativikano lafi taj olengor angažuibe. Okava na mothavi so kamelape ko sa o medije, numaj vakeri te dikhe kola medije tuke pašon, tere beršenge thaj čhivena tut te godjaline. Te vakera sar disavo dokumentarno filmi, ja emisija sikljovibastar, haberija vaš o čhavore thaj avera buča, so si e ternendje lačho drom vaš lengoro avutnipe ko djivdipe.
O šerunipe si e čhavorenge te delpe šajdipe te keren komunikacija bute medijske formatencar, te ovel len pire pučipa, thaj te ovel len piro godjalipe. Lokhe si e čhaven te muke ando medije, numaj e čhavorenge kamelape te phenelpe hem kana te čhinaven. O čhavore kamelape te mothavelpe o drom koleja kamelape te djan, te na sikavdjape lenge o drom, šaj te djan bange dromeja. So šaj te anel bizo sovibe, fizikalno biaktivibe, but bešibe anglo televizori thaj avera buča. O dada thaj o daja, kamenape te vakeren kana kamelape te čhinaven, thaj kozom šaj te oven ando internet. Lačhe buča si e čhavorenge te mothavenpe o lačhe medikane buča, numaj kamelape te djanelpe kaj o čhavore polačhe sikljona kana dikhena numaj kana vakerelape lenge.
Pana kamelape te dikhelpe kozom vrajama si „avrijal kotar netvork“, thaj kozom drom halja maro, odoleja ka ovel amen vrajama thaj olengiri kontrola te kera svato amare čhavencar. O šerunipe e medijoske lilvarnipaskoro bešela ko kritičko analiziribe o informacije kola ikljona. Dolen tumen odoleja so ka mothaven tumare čhavenge sar te identifikuinel o mesaži, so oj mothavi – savi informacija, so čhivela tut te kere ja te asa? Vakeren olencar so o medije kerena but tehnike sar te khuvel ko manušeski emocija, te čhiven pendjarde manušen kolen ka šune so vakerena, thaj odoleja ka kere odova so rodelape tutar. Vakeren tumare čhavenge te na pačan but ko sa so delape numaj kamelape te haljon i informacija. Čhiven tumenge ani godi, ma vakeren so o terne te keren, mumaj sikav len sar te godjalinen.
So nane medijesko lilvarnipe?
E medijosko lilvarnipe na holjovelape kana si diso lokho ja bizo argumenti numaj kvaliteti ando medijoski buti – kritika. Odova na mothavi kaj kamelape te ovel amen pozitivikano dikhibe premal o medije, i buti si so olen kamelape te dikhelpe te haljovelpe. Ko sakova lengoro teksto šaj te arakhelpe but vavera hramome buča. E medijosko lilvarnipe nane te na dikhe, numaj lačhe te dikhe o medije. E medije si akana ko but thana ko avdisutno djivdipe, thaj ov si kreirimo ko but čhane, kote si dendi i funkcija e medijoske mesažeskiri. Te ignorisine o medije, na anel dji ko arakhibe kotar lengoro uticaj. Te phena o „arakhibe“ šaj te anel dji ko analitikano butikeribe kova šaj te anel so polokhe te haljovas o medije thaj e medijoskere mesažija.
