Sa o škole funcionišinena andi jek kuputni, ja te vakera ando jek trujalipe koja isila pere specifitetija kolencar i škola sila bičhinavdi interakcija. I škola pere sikljovnencar thaj butikerutnencar kerela jek ulavdo entiteti, numaj nane ulavdi taro than kolatar o sikljovne thaj bučarne avena. O čhinavibe te ikljovelpe tari škola si obligacija e školaki, kote korkori oj našti te kerel lačhi buti bizo te oven hem aver organizacijeolaja. Tari dujto rig, inportantno si i škola te ovel proaktivno te arakhel vorbitore kote ka arakhen partnerikano butikeribe ando khethanipe.
I inportanca e butikeribaski e institucijencar ando lokali. Inportantno si o škole te planirinen thaj te keren intersektorsko butikeribe sa e institucijencar ando lokalnikano niveli (sar interresorna komisije, sastipaskere khera, centrija vaš socijalnikani buti, policijaki stanica, thaj aver organizacije soj andi komuna sar soj organizacije vaš egaliteti e muršengo thaj djuvljengo, edukacijaki organizacija thaj aver). Majinportantno si te lelpe vastdinipe thaj partnere andi komuna.
Nesave phuvja šukar čhinavena o ikljovibe tari škola, adjahar so isilen pašutno butikeribe e organizacija so si andi komuna, koja si pendjardi e fenomeneja so ikljovena tari škola, thaj oj isila rola te koordirinel i buti sa e organizacijencar ando lokalnikano niveli kola šaj te žutisaren i škola thaj e sikljovnese te ačhol andi škola. Andi Srbija ko nekobor komune, kote isi trubuipe, ramome si protokoli vaš butikeribe e komunakere e akterencar vaš te čhinavelpe o ikljovibe e sikljovnengo. Esavkointerresorsko butikeribe na tiknjari e školake aktivitetija, numa šaj te del pikaribe e školake te kerel po efekto buti te čhinavelpe o ikljovibe e čhavorengo.
Kana ačhavelape i škola, akala tematar vakerelape but, numa majbut o ispektorijati tari grupa e Ministerijumeski e edukacijako, kova kerela buti ando čhinavibe ikljovibasko thaj avera šerune akterija taro aver institucije, amalipaske organizacije thaj i komuna. O aktivitetija kola so ikerdjepe sar: avibe e amalengo numa horizontalnikano sikljovibe, kote si mothavde diferentna metode ando kolende kerelape buti te na ačhaven i škola. Kana informisinelape i grupa so vakerela okolencar so ačhavdje i škola, sar kotor kotar reforma e sikljovibasko andi Srbija, kova ando projekti „Ikerdipe e EU vaš o reforme e edukacijake andi Srbija – REDIS 2030“.
Ando intersekoresko butikeribe ko sa o nivelija šaj te kerenpe o aktivitetija te čhinavelpe o ikljovibe e sikljovnengo tari škola. Pendjardo si te ikljilpe tariškola ko tikne berša, odova tiknjariolesoro šaipe, adjaha so našti te khuvel sar konkurencija bučake, a odova panda anela ko pučipe hem lesoro sastipnjasoro djivdipe thaj socijanikano rodipe. Butfar kerenape projektija thaj delape šajipe e fudavne thaj maškarune školenge, a o aktivitetija si kerde te tiknjarelpe o numero ikljovibasko ko nesave škole kote ka kerelpe testiribe e merengo vaš i prevencija ikljovibaski, sar hem te zorjarenpe o kapacitetija e školengere, te kreirinen korokori pere aktivitetija. I inportantno grupa ando projekti thaj ko avera projektija vaš o čhavore kola si ando pharipe te ikljon taro sikljovibe thaj lengere dada dija, sa o čhavore andi škola, o sikavne, i komuna thaj aver institucije sar (o centro vaš socijalnikano butikeribe i komuna thaj aver) organizacije amalipaskere, taro lengoro butikeribe hem šukaripe ka haljon soj o pharipe o butikerutneso djivdinen andi komuna.
Vaš o problemie ikljovibasko tari škola, si bulo problemi kote isi butikeribe bute akterencar taro sistemi. Odoleske uzal o Minisarstvo e edukacijako si hem o UNICEF, kote ando projekto astarena than hem o Ministerijumi bučako thaj socijalnone politikako. O Ministerijumi e ternengo heme sportesko, o Ministerijumi sastipasko, o Nacionalnikano konsili thaj sikavdipe e barango thaj panda but avera. E projekteski grupa dela pestar sa te realizuini o resina e projektesere thaj avere inicijativencar hem politikaja te mothaven o realizuibe e projektesko. O rezultatije e projektoskere mothavena so ando 2016 berš ando deš škole andi Srbija mothavena so 66,1% si tiknjardo o numero e sikljovnengoro kola ačhavena i škola, a okololendar so našaldje o berš si tiknjardo ko 23%. Angleder o projekto te vakera ando proseko andi jek škola ikljona sine 221 sikljovne, numa palo duj berš andi odija škola ikljilje 75 sikljovne. Kotar akava numero so ikljona, ando majbaro numero olendar si okola so si ando čorore familije, thaj ola djan ano maškarune škole so train 3. berš. Andi amari raštra e Rebublikaki Srbijaki si kerdi nevi regulativa odija si i Strategija sikljovibaski 2030. Nesave taro meres kola šaj te anen te čhinavelpe o ikljovibe, si i afirmacija e angloškolake promgramesko, o individualnikano plani butikeribasko e sikljovnencar, stipendije thaj o pedagogikane asistentija.
Akava nane univerzikano modeli te čhinavlepe akava problemi, numa but lendar šaj te agorkeren o maškarune škole so si jek taro modelija i raštra te djal anglal. Mothavdjape so o škole šaj korkore te čhinaven o ikljovibe e sikljovnengo, numa na trubula ando akava problemi te ačhoven korkore. Trubula lenge phikaribe taro Ministerijumija, e školake uprave thaj i komuna. Dji akana ando projektija dikhaljape kaj o metode butikeribaskere dendje rezultatija thaj na sine trubuipe taro but love. Avdije o sikavne djanena sar te ikljon akale problemencar thaj isilen modeli sar te čhinaven o ikljovibe e sikljovnengo.
Akija praksa na sinela baro molipe, soske o sikavne sine direktno ando projektija, thaj palo odova ule trenerija avere sikavnenge.Vaš te kerenpe o meres i škola sila pere kapacitetija, pere timija, kola kerena buti te čhinavelpe o ikljovibe. O ikljovibe e sikljovnengo si pobaro ando maškarune škole numa ando fundavne, soske andi Srbija i maškaruni škola nane obligativimi, numa o ikljovibe e sikljovnengo šaj te haljolpe hem but poanglal ando angloškolako djajbe. Odoleske kerenape pustika palo kolende o škole kerena pere analize, kerena pere meres thaj o planija.
O projekti si kerdo ando butikeribe e Ministerijumeja sikljovibasko, UNICEF, o Centro vaš sikljovibaski politika, kote e lovengo phikaribe dela o UNIQLO hem e Švajcarskaki agencija vaš barjaripe. Jek taro šerune buča ando sikljovibe si sakone manušese te delpe šaipe te mothavel poro potencijali, odoleske o inkluzivikano sikljovibe dela majšukar investicija vaš anglodjivdipe. Odova šaj te ovel, te zorjakerdjape o maškarsektorikano butikeribe, te lačharenpe o mehanizmija vaš dejba phikaribe e sikljovnenge, thaj te zurjarenpe o manušikane kapacitetija ando sikavnipasko-edukacijakere organizacije thaj aver institucije. Strategikano angažmani taro o Guvermenti e Ministerijumesko e edukacijako, kote o Guvermento trubul te anel kvalitetikano sikljovibe sa e manušenge phravde, čačutnikane, muklikane thaj demokratikane.
Majšeruno si te delpe jekhutno šajdope sa e čhavorenge. Te delpe sistematikano ažutipe e sikljovnenge kana si andi škola, odova si prioriteti e Ministerijumeske eedukacijako, kote čhivelape akcenti ando okola thana so avena taro bistumulativikane thana thaj senzitivikane amalikane grupe. Odova šaj te kerelpe kana ka ovel maškarsektoresko butikeribe, te kerenpe mehanizmija kote ka delpe zuraribe e sikljovnenge, te zurjarenpe o manušikane kapacitetija ando sistemi sikljovibasko thaj edukacijako, thaj ando aver institucije.
O čhavore thaj lengere familije keren djivdipe adjahar so djan ando isntitucije e komunakere. Ola isilen odija buti, so si phandle e realizuibaja e inkluzivikane sikljovibaja thaj lesere anglunipaja, te phena sar:finasiribe o institucije thaj dopherdo sikljovibasko zuraribe, te oven phravde, te den socijalnikano thaj sastipasko žutipe ando lokalno niveli,te igaren i politika vaš manušikane hakaja, te čhinavelpe i diskriminacija, te delpe jekhipe, thaj aver. Te planirinenpe thaj te realizuinenpe akala buča rodela hem te kedenpe informacije vaš olengoro haljovibe, kote o planiribe ka del optimalnikane meres, kola ikerena o inkluzivikano sikljovibe sakone čhavoreskoro. I komuna planirini piri politika, kote si kerde hem o resina sa e minoritetengere ko but thana ando inkluzivikano sikljovibe sar i (Strategija za socijalno uključivanje Roma i Romkinja u Republici Srbiji za period od 2022-2030 god.)
O komune silen muklipe te barjaren o dijapazoni žutipasko, numa soj akova ando nacionalnikano niveli. Olaanena pere planija kola si kerdepalo lokalnikano konteksti, kote koordirinenape ando disave thana. Akava šaipe e komunako mukela multidisciplirime, intersektorikane meres ando pere informacije ando kolende ale, thaj te den zuraribe sakone čhavorese, numa majbut okole sikljovnenge so trubula sikljovibasko zuraribe.
